Qırımnıñ üç tarafı suv olğanı içün oña yarımada deyler. Onıñ yalısı şarqta (s vostoka) Azaq deñizi, cenüp (s yuga) ve ğarpta (s zapada) Qara deñizge çıqa.
Azaq deñizi dünyada eñ sayı (melkiy) deñizdir. Onıñ teren yeri 13,5 metr. Amma meydanı az degil – 37 600 km2. Deñizge eki büyük özen – Tan ve Kuban suvlarını aqıza ve onıñ tuzlarını bayağı yaza (razbavlâyet).
Yazda onıñ suvları pek qıza. Böyle suvda yuvunmağa pek hoş (priyatno). Qışta ise tuzu az olğan suv buzlay. De-ñizniñ tek ortası açıq ola. Yaldağan buzlar yalığa yaqınlaşqanda yalıdaki buzlarnı türte, olarnen pekişe ve 5-10 metr yükseklikte buz dağları yaratalar.
Azaq deñiziniñ başqa deñizlerden ayırğan bir çizgisi – mında artıluv (priliv) ve tartıluv (ötliv) olmay.
Evelde deñizde pek çoq balıq yaldağan, lâkin insanlar o balıqlarnı canavarcasına, esapsız tutqanı içün olar bayağı eksildi.
Bu deñizniñ tübünde yatqan lay (grâz) furtuna olğanda köterile ve suvnı bulançıq (mutnıy) ete. Buña baqmadan, böyle suvda yuvunmaq faydalı sayıla.
Keriç boğazı Azaq deñizini Qara deñiznen bağlay.
Qara deñiz em büyükçe – 422000 km2, em teren – 2245 m. Dünyada o kibi başqa deñiz yoq. Qara deñiz eki qat. Ustteki qatta (150-200 m) yaşayış qaynay (3770 çeşit balıq ve suv ayvanları). Aşağıdaki qatta kukurtsuvşece (serovodorod) er şeyni öldüre. Bu eki qatlar qarışmay, olar arasında nasıldır zar (sloy, plönka) bar.
Lâkin tabiat afatı neticesinde böyle qaza ola bile. Meselâ, 1927 senesi sentâbrniñ 11-den 12-ge keçer gecesi Qırımda zelzele (zemletrâseniye)oldı. Deñizdeki furtunadan tübünden kukurtsuvşece köterile ve suvğa urğan yaşından yanmağa başlay. Halqımızda: “Deñiz yana bile”, – degen aytım boş yerde doğmağan eken.
Qara deñizniñ adı qaydan kelgeni de ale daa muzakere oluna. Bazıları, onıñ suvu teren yerlerde pek qoyu mavı tüste olğanını qayd eteler. Digerleri, deñizde pek qorqunçlı furtunalar olğanı ve çoq gemiler batqanı içün böyle ad berilgen, dep aytalar. Daa birileri, deñiz tübünde er şey qararğanını qayd eteler.
Bizim ana tilimizde qara sözü tüsni bildirgeninden ğayrı – “qocaman” (ögromnıy), degen manadadır. Yani, Qara deñiz – qo-caman deñiz demek.
Eski efsanelerge köre, Qırım qadimiy zamanlarda ada olğan ve anda acayip, tabiatnıñ pek çoq sırlarını bilgen insanlar yaşağanlar. Bazı alimler Qara deñizde efsaneviy Atlantidanı yerleştire.