OLAR TEK QIRIMDA YAŞAYLAR!

Saçlı candarıq – (lat. Astragalus suprapilosus)

Qırım endemigi.

Yarımadanıñ kündoğuşındaki (Sudaqtan Kefegece) quru töpeliklerde öse. Avropanıñ Qızıl kitap cedveline kirsetilgen. Çeçek ayında aça, quralayda yemiş bere. Eñ çoq ösken yeri Eçkidağ ve Toqluq dağınıñ sırtıdır.

Aqrep – (lat. Euscorpius tauricus)

Qırım endemigi.

Pleystotsenden evel zamanlardan qalma relikt.

Esasen yalı boyunda rastkele (amma Kefe, Kezlev, Aqmescit ve Keriçte de onı tapqanlar oldı). Taşlar arasında, eski evlerde, yıqıntılarda yaşay. Açıq sarı tüste, qısqaçı qaverenkige çeke. Uzunlığı 35-40 mm. Altı közü: eki danesi töpeden ve ekişer köz daa başınıñ eki tarafında bar. Ufaq böceklerni, çegertkilerni, atta şeytan atını avlay.

Yaskolka (asıl adı saqlanmağan) – (lat. Cerástium)

Qırımda bu ösümlikniñ 10 çeşiti bar. Olar arasında Biberşteyn yaskolkası Qırım endemigidir. Nazik beyaz yapraçıqları olğan çeçek. Mayıstan saban ayına qadar aça. Qırım yaylalarında sıq rastkelgen ösümlik, lâkin dünyanıñ iç bir yerinde ösmey. Avropanıñ Qızıl kitabına kirsetilgen.

Zizifora (asıl adı saqlanmağan) – (lat. Ziziphóra taúrica)

Qırım endemigi.

Quru, qayalı-taşlı ve çamurlı dağ eteklerinde, obalarda, alçaq taşlı bayırçıqlarda öse. Quralayd arman ayınace aça. Yemişi arman, ilk küz aylarında pişe.

Ösümlikte 0,5 – 1,5 fayız efir yağları mevcut. Qoqulı olğanı içün çay kibi içile. Bal yaratıcı.

Qoqulı meryem –  (lat. Cyclamen coum kuznetzovii)

Qırım endemigi.

Tansıq, ğayıp olayatqan çeşiti. Tek Qırımda kiyik tarzda rastkelgen bu soy çeçeklerniñ aqdeñiz qabilesiniñ yekâne vekili. Evellerde Qoqulı meryem bir qaç yerde öse edi. Lâkin şimdi tek Qarasuvbazar rayonı Urus Qoca köyüniñ etraflarında, Qırım dağlarınıñ ekinci sırasına kirgen Qubalaç sırtında rastkele. Çeçekniñ dülberligi onıñ yoq etilmesiniñ sebebi oldı. O  qış çeçegi sayıla, çünki keç aça. Qızıl kitapqa kirsetilgen.

Bu ösümlik ösken yerlerniñ bir qısmı yerli qoruq olaraq ilân etilgen. “Qubalaç” qoruğı 526 ga meydanlıqnı qaplay.

Salbiya, adaçayı – (lat.Salvia demetrii)

Qırım endemigi.

Künbatı yaylalarda (Uzunca özeniniñ derelerinde), taşlı dağ eteklerinde öse.

Candarıq (Töpe-Oba candarığı) – (lat. Astragalus tauricus)

Qırım endemigi.

Qırım dağlarınıñ eteklerinde, taşlı obalarda öse. Kefede Töpe-Oba bayırında em mor em de aqçil çeşitini rastketirmek mümkün.

Quralayd saban ayınace aça. Candarıqnıñ örkeni buğum-buğum ola.