«Hıdırlez» sözüniñ esasını eki peyğamberniñ – Hıdır ve İlyasnıñ adı teşkil ete. Hıdır peyğamber yer, kök, deñizde üküm süre. O, insanlarnı bahıtsızlıqtan, belâdan saqlay. Lez – İllez, yani İlyas peyğamber ise çöl, qır, tarla köylerni yel-boran, burçaq, yanğından saqlay. O, bol bereket ketirgen peyğamber sayıla. Bu eki peyğamber yıl devamında yerni dolanalar – Hıdır peyğamber deñiz boylap, İlyas peyğamber yer boylap. Mayıs 6 künü ise olar körüşeler.
Hıdırlez bayramı
Suvuq qıştan soñ çoq beklenilgen baar keldi. Etraftaki tabiat yuqudan uyana. Qoz köyüniñ sakinleri Hıdırlez bayramını qarşılamağa azırlana ediler. Er kes Hıdır peyğamberni, ya da, halq aytqanı kibi, Hıdır dedeni körmek istey. Amma o er bir adamğa ömründe üç kere rastkele.
Bu yılı Hıdır dede kimnen körüşer eken? O, kimerde dülber yeşil cübbe kiygen, aq saqallı, nurlu qart sıfatında rastkele. Kimerde ise çirkin, qaba, faqır kibi körüne. Hıdır dede rastkelgen adamlardan çeşit şeyler soray. Onıñ istegini becergenler mukâfatlanalar. Yaman qarşılağan insanlar ise belâğa oğraylar. Köydeşler bunı bile ve azırlıq köreler.
Qoz köyüne yaqınlaşqanda, Hıdır dede özen yanına kele, betini yuva. Özen o qadar temiz ki, suv astındaki taşçıqlar bile körüne. Bunı körgen Hıdır dede quvana ve:
– Allahqa şükürler olsun, ğaliba, keç qalmadım, – dey.
O, bir yüksek dağnıñ töpesine köterile de, Qoz köyüniñ halqı bayramğa nasıl azırlıq körgenini seyir ete. Adamlar ne istegenlerini, ne arz etkenlerini diñley. Dağ eteginde köy çobanı bir sürü qoynı otlatıp yüre. Onıñ yanından bir yılan tez-tez süyrelip, çalılar arasına saqlanacaq ola.
Bunı körgen çoban:
– A-a, endi Hıdırlez yaqınlaşadır, yılanlar qaça, – dep tüşüne. Hıdır peyğamber yaş olğanda, misvağınen (köpyo) bir yılannı öldürgen. O vaqıttan soñ, Hıdırlez yaqınlaşqanda, yılanlar qaça ekenler.
Çalılar tarafqa süyrelgen yılannı çoban, yerden taş alıp, öldürmek istey. Elini kötergen vaqıtta, Hıdır peyğamber çobanğa:
– Yılannı öldürgence, dünyada yalannı öldür, – dep, onı toqtatacaq ola. Amma çoban bu sözlerni eşitmey ve yılannı öldüre.
Bu işni yapqan çoban:
– Ğaliba, men doğru iş yapmadım. Allah meni ba-ğışlasın, – dey.
Hıdır peyğamber bunı köre, teren nefes ala. Lâkin köyde bayramğa azırlanğan insanlarnı quvandırmaq istey. Olar sabadan mezarlıqlarnı barıp temizlegenler. Bayram namazı qılıp, Allahtan bol, bereketli yıl olmasını sorağanlar. Qadınlar ev ve azbarlarnı cıyıştırğanlar, tığırtmaq içün qalaqaylar pişirgenler.
Yeşil alanda salıncaqlar qurulğan, sofralarda köbeteler azır. Küreş keçirmek içün yerge kilimler töşelgen. Balalar bayram hayırlap, büyüklerniñ ellerini öpeler. Şu arada Hıdır ve İlyas peyğamberler de biri-birinen körüşe. Böyle etip, bayram başlana, er kes şeñlene.