Qırımnı qaranen tar yolaq bağlay. Onıñ içün mındaki nebatat ve ayvanat “öz qazanında qaynay”. Bazı ösümlikler ve ayvanlar ise tek yarımadamızda yaratıldı ve yaşaylar. Olar dünya yüzünde başqa iç bir yerde yoq. Böyle ösümlikler ve ayvanlarğa endemik deyler. Endemikler tek bir yerde yaşap olalar, çünki o yerdeki ava, suv, topraq olarğa kelişe. Başqa yerlerde ise kelişmey.
Eger endemikler pek qadimiy zamanlarda yaratılıp, bu küngece yaşasa, olarğa relikt deyler.
Relikt ve endemiklerni başqa yerge köçürseñ ya da olar yaşağan yeriniñ şaraitlerini bozsañ – olar ölerler. Onıñ içün Vatanımızda olğan bu tansıq ösümlikler ve ayvanlarğa pek muqayt olmaq kerekmiz. Eger olarnı rastketirseñ, olarğa tiymek olmay, tek baqmağa mümkün.
Endemik – sıñırlı meydanlıqta yaşağan ve başqa iç bir yerde rastkelmegen ösümlik ve ayvanlar.
Relikt – pek qadimiy zamanlarda dünyağa yaratılğan ösümlik ve ayvanlar.
Haberciqurt (Jujelitsa krımskaya) (lat. Carabus (Procerus) tauricus).
Qırım endemigi.
Yarımadamıznıñ ğarbiy ve cenübiy-ğarbiy taraflarında, dağlarda ve dağ eteklerinde yaşay. Şarqta onı rastketirmezsiñ.
Köktebel lâlesi (Tülpan köktebélskiy) (lat. Tūlipa biflōra)
Qırım endemigi.
Tansıq, aman-aman yoq olğan lâle cınsı, Qaradağda öse. Boyçuğı 10-15 sm. Saban ayınıñ soñlarında çeçek ayınıñ başında açmağa başlay. O pek nazik, nadir beyaz tüslü çeçek.
Klanşafla (Krımskaya yaşçeritsa)(lat. Mediodactylus kotschyi danilewskii)
Qırımnıñ relikti ve endemigidir.
Pek qadimiy zamanlarda yaratılğan siyrek kesertki. Yani, o relikt ve endemik ola. Qırımnıñ yalı boyunda, Hersones burnundan Aluştağa qadar yolaqta yaşay.
Candarıq(Astragal şçetinistıy) (lat. Astragalus setosulus)
Qırımnıñ relikti ve endemigidir.
Bu ösümliklerniñ az miqdarı Qırımnıñ tek üç yerinde: Demirci dağında, Üçköz köyü yanındaki Körüşüv qayasında ve Sudaqnıñ civarındaki dağlarda öse. Ayya burun qoruğında devlet imayesine alınğan.
Kekik, çöl çayı (Timyán kálmiusskiy) (lat. Thýmus kalmiússicus)
Qırımnıñ relikti ve endemigidir. Eski Qırım civarındaki Ağarmış dağlarında, Kalmius özeni boyunda rast¬kele. Topraqnı yahşılaştırğan ösümlikler sırasına kire. Qoqulı efir yağları menbası.
Çegertki (Anadrimaduza Retovskogo) (lat. Anadrymadusa retowskii).
Qırımnıñ relikti ve endemigidir.
Bu çegertki Qırımnıñ yalı boyunda – Alupka ve Aluşta şeerleri civarlarında em de Qaradağ, Eçkidağnıñ eteklerinde (Qaradağ tabiat qoruğı) yaşay.