Къырымны къаранен тар ёлакъ багълай. Онынъ ичюн мындаки небатат ве айванат «озь къазанында къайнай». Базы осюмликлер ве айванлар исе тек ярымадамызда яратылды ве яшайлар. Олар дюнья юзюнде башкъа ич бир ерде ёкъ. Бойле осюмликлер ве айванларгъа эндемик дейлер. Эндемиклер тек бир ерде яшап олалар, чюнки о ердеки ава, сув, топракъ оларгъа келише. Башкъа ерлерде исе келишмей.
Эгер эндемиклер пек къадимий заманларда яратылып, бу куньгедже яшаса, оларгъа реликт дейлер.
Реликт ве эндемиклерни башкъа ерге кочюрсенъ я да олар яшагъан ерининъ шараитлерини бозсанъ – олар олерлер. Онынъ ичюн Ватанымызда олгъан бу тансыкъ осюмликлер ве айванларгъа пек мукъайт олмакъ керекмиз. Эгер оларны расткетирсенъ, оларгъа тиймек олмай, тек бакъмагъа мумкюн.
Эндемик – сынъырлы мейданлыкъта яшагъан ве башкъа ич бир ерде расткельмеген осюмлик ве айванлар.
Реликт – пек къадимий заманларда дюньягъа яратылгъан осюмлик ве айванлар.
Хаберджикъурт (Жужелица крымская) (лат. Carabus (Procerus) tauricus).
Къырым эндемиги.
Ярымадамызнынъ гъарбий ве дженюбий-гъарбий тарафларында, дагъларда ве дагъ этеклеринде яшай. Шаркъта оны расткетирмезсинъ.
Коктебель лялеси (Тюльпан коктебе́льский) (лат. Tūlipa biflōra)
Къырым эндемиги.
Тансыкъ, аман-аман ёкъ олгъан ляле джынсы, Къарадагъда осе. Бойчугъы 10-15 см. Сабан айынынъ сонъларында чечек айынынъ башында ачмагъа башлай. О пек назик, надир беяз тюслю чечек.
Кланшафла (Крымская ящерица)(лат. Mediodactylus kotschyi danilewskii)
Къырымнынъ реликти ве эндемигидир.
Пек къадимий заманларда яратылгъан сийрек кесертки. Яни, о реликт ве эндемик ола. Къырымнынъ ялы боюнда, Херсонес бурнундан Алуштагъа къадар ёлакъта яшай.
Джандарыкъ(Астрагал щетинистый) (лат. Astragalus setosulus)
Къырымнынъ реликти ве эндемигидир.
Бу осюмликлернинъ аз микъдары Къырымнынъ тек учь еринде: Демирджи дагъында, Учькозь кою янындаки Корюшюв къаясында ве Судакънынъ дживарындаки дагъларда осе. Айя бурун къоругъында девлет имаесине алынгъан.
Кекик, чёль чайы (Тимья́н ка́льмиусский) (лат. Thýmus kalmiússicus)
Къырымнынъ реликти ве эндемигидир. Эски Къырым дживарындаки Агъармыш дагъларында, Кальмиус озени боюнда расткеле. Топракъны яхшылаштыргъан осюмликлер сырасына кире. Къокъулы эфир ягълары менбасы.
Чегертки (Анадримадуза Ретовского) (лат. Anadrymadusa retowskii).
Къырымнынъ реликти ве эндемигидир.
Бу чегертки Къырымнынъ ялы боюнда – Алупка ве Алушта шеэрлери дживарларында эм де Къарадагъ, Эчкидагънынъ этеклеринде (Къарадагъ табиат къоругъы) яшай.