Halqımızda mantarlarğa çeşit ad qoyğanlar. Yalıboyunda – peşta, Keriç yarımadasında – opopış-mamay, başqa yerlerde pirdiy, ferdişa, fitiça, şeytanqalpaq, şeytanqulaq degenler. Türkiyede Qırımdan icret etken qırımtatarlar oña öbek, dep aytalar.
Mantarlar em aşalğan, em aşalmağan soyları olğanını er bir insan bilmek kerek.
Qırımda aşalğan mantarlar çoq. Bunen beraber 25 çeşit mantar zeerli sayıla. Eñ zeerlisi – aqçil ağuv mantarı kobra yılannıñ zeeri kibi keskin. Lâkin bunı insan bir kereden duymay. Zerli mantarnı aşağan soñ, bu tek 15-20, bazıda 30 saattan belli ola, ekimler endi yardım etip olamay. Çünki onıñ zeerine qarşı ilâc yoq.
Mantarlar em çölde, em orman-dağda öseler. Ormanda olar çoqça. Mantar cıymağa isteseñiz, mıtlaqa olarnı bilmek kereksiz. Eger ne türlü mantar olğanını bilmeseñiz, yahşısı, onı üzmeñ. Olarnı türtmek, tepmek de olmaz, çünki onıñ tuhumçıqları (sporı) bile zeerli olmaq mümkün. Tiygen olsañız, qollarıñıznı sabunnen yuvuñız.
Aşalğan mantarlarnıñ arasında da havflı soyları bar. Bu bazı mantar çeşitleri ve zararlanğan, çürümege başlağan, qart, çoq turğan soylarıdır. Atta olarnı cıyğanda plastik savutqa, paketke qoyğan olsañız, olar bozulmaq mümkünler. Bundan ğayrı, mantarnı er kes aşap olamay. Bazı adamlarğa o kelişmey. Misal, yaş balalar, aşqazanı ağırtqan, mantarğa allergiyası olğan insanlar. Ekimler aytqanına köre, atta büyük adamğa künde 100 gramm mantar yete. Ziyadesi zarar, çünki ağırlıq ete bile.
Bazı insanlar zeerli, aşalmağan ya da aşalması havflı olğan mantarlarnı tanımaq içün böyle yapalar: soğan ve sarımsaq ile qaynatalar, mantar qaynağan suvğa kümüş qaşıq batıra ya da süt qoşalar. Ya da mantarnı sındırıp, onıñ qararmasını bekleyler.
Bazı adamlar mantarnı qurt, sulük aşasa, insanğa da aşamağa mümkün, dep tüşüneler. Bazı adamlar ise zeerli mantarnı sirkenen (uksus) qaynatsañ, onı aşamağa mümkün, dep belleyler. Bu doğru degil. Aqlıñızda tursun!
Zeerli, aşalmağan mantarnıñ damı aşalğan mantardan iç ayırılmay. O lezetli ve qoqusı yahşı olmaq mümkün. Çeşit sınavlar da faydasız. Onıñ içün eñ yahşısı, büyüklerden soramayıp, mantar cıymañ, aşamañız.
Er alda, mantar – çoq özgün ve meraqlıdır.
Mantar aşağan soñ qursaq bursa, yürek bılansa,
Qarınnıñ içini yuvmaq kerek.
Balalar, ana-babañızdan, qartana-qartbabañızdan mantarlarnıñ qırımtatar tilinde adlarını sorañız. Belki, bizim cedvelde olmağan soyu aqqında eşitirsiñiz. Bizim cedvelimizni toldurmağa yardım etiñiz.