Yanardağ degende, közümiz ögünde qocaman, qaynap turğan, ateş fışqırğan, etrafqa qara tütün, kül saçqan ve tosat-tosat ağzından qaynağan taşlarnı qusqan dağnı köz ögüne ketiremiz.
Qırımda şimdi böyle, yani areket etken yanardağlar yoq. Olar çoq million yıl ögüne öz küçüni sarf etkenler ve “yuqlap” qalğanlar.
Qaradaq – dünyada eñ qadimiy (120-160 million yıl evelsi) “yuqlağan” yanardağ sayıla. O, Qırımnıñ Sudaq tarafında, Köktebel ve Otuz köyleriniñ arasında yerleşe ve 22 kvadrat km. meydanlıqnı qaplay. Eñ yüksek noqtası 577 metr.
Onıñ eki ağzı bar. Qoba-Töpe ağızından lava (qaynap irigen taşlar) deñizge tökülgen. O, suvuyım degende, Aziz adlı ağızından kene tolıp taşqan lava aqqan. Soñ yeller ve deñiz suvu taşlarnı yalap teşik açqanlar. Oña halqımız Şeytan Qapu adını qoyğan.
Kimrde qaynağan taşlar qalın topraqnı teşip çıqmağa yol tapmaylar, lâkin yer üstüni qabartalar. Böyle etip Ayu ve Kastel dağları peyda oldı. Yer yüzü öyle bir qabardı ki, Ayudağ 565m, Kastel 439 metr yükseklikke köterildi. Böyle soy dağlarğa diapir deyler. Kastel Aluşta yanında, Ayudağ Aluşta-Yalta arasında yerleşeler. Kene de şu ufaqça Şarha, Urağa, Seraus, Çamlı-Burun diapirler sıranen sepilgen.
Daa bir qadimiy yanardağdan Felenk-Burun (mıs Fiolent) yaratıldı. O, Aqyarnıñ yanındadır. Onıñ üstüni qaburçaqtaş qaplağan.
Şimdi yunan qıraliçesi İfigeniyanıñ adını taşığan qaya da yanardağnıñ bir parçasıdır.
Amma Qırımda eñ çoq rast-kelgen yanardağlar çeşiti – lay (çamur) yanardağlarıdır. Bütün dünyada olğan 700 lay yanardağlarından 50-si Keriç yarımadasında qaynap tura. Olar şifalı sayıla. Çünki ondaki layda çeşit faydalı minerallar iritilgen.
Laynen beraber buv, sıcaq suv, gaz çıqa. Lay yanardağları yüksek degil – 30-70 m, lâkin olar da havf-lı, çünki terenler. Bazılarınıñ terenligi atta 6 km teşkil ete.
Eñ büyük lay yanardağından Keriç yarımadasında yerleşken Cav-Tobe (Cav-Tobe köyü yanında) sayıla. Onıñ yüksekligi 60 m. XVII asırda bu yanardağ taşıp, etegindeki köyni bas-qan. 1864 senesiden 1942 senesine qadar o yedi kere taşqan.
Yedi Bulğanaq (Bulğanaq köyü yanında) lay yanardağı daima qaynap tura. O, 3 kvadrat km. meydanlıqnı qaplağan qazan içinde yerleşken. Ortada laydan tögerek bir göl yaratıldı.