Бир заманда бар экен, бир заманда ёкъ экен. Къырымда бир кой бар экен. Койде ачкозь адамлар яшай экен. Бунынъ ичюн бу койге «Ачкозь кою» адыны къойгъанлар. Ачкозь адамлар учь чанакъ шорба, отуз чиберек, долма, бурмалар ашай, къопкъаларнен хошаф ве шербет иче экенлер. Чокъ ашагъаны себебинден къурсакълары балабан олгъан юргенде нефеслери тутула экен.
Куньлернинъ биринде бу койден бир къартбаба кече ве къавехане янында токътай. Бир фильджан къаве ичип, раатланмагъа истеген, иште. Бу арада къавеханеде ашагъан ачкозьлер къартбабаны корип:
– Эй, къартбаба, сен пек арыкъсынъ, кель, отур бизнен, аш ашарсынъ, ич олмагъанда тенинъе кучь кирер, кеткен еринъе тез барарсынъ, – дейлер. Къартбаба, бираз тюшюнип, джевап бере:
– Мен бараджакъ ериме энди кельдим. Бир заманларда анавы энъ юксек дагънынъ тёпесинде бир чувал алтын комьген эдим, амма, гъалиба, бу алтынларны алмагъа алым ёкъ. Сизге бир риджам бар, бу алтынларны сиз кетирсенъиз, мен сизнен пайлашыр эдим.
Ачкозьлер эписи сычрап, бир сеснен: «Эбет барармыз», деп багъыралар. Олар бу дагъгъа тез чыкъар, деп беллей, амма ашсыз, сувсыз тек учь куньден сонъ дагънынъ тёпесине чыкъып олалар ве болдурып, юкълап къалалар.
Саба оларны къушларнынъ сеси турсата. Ачкозьлер дагънынъ тёпесинден бутюн этрафтаки олгъан манзараны корип, шашып къалалар:
– Не къадар гузель бизим тараф, бутюн Къырымымыз корюне, – дей бириси.
Экинджиси исе:
– Бу дагъгъа ашсыз, сувсыз учь куньде чыкътыкъ. Баягъы енгиллештик, къурсакъларымыз ёкъ олды. Токътанъыз, я асылында биз бу дагъгъа не ичюн чыкътыкъ? – дей.
Эписи бир кереден къартнынъ риджасыны хатырлай ве тез-тез алтынларны къыдырмагъа башлайлар. Эр ерде бакъа, амма бир шей тапамайлар.
– Бу дагънынъ тёпесинде алтынлар ёкъ, къарт бизни алдатты, къайтайыкъ коюмизге, – дей бириси.
Амма олар бош къайтмайыкъ, деп ёл бою одун джыялар, шакъалашып, кулип, шенъ-шерамет къайталар.
Койлюлер ачкозьлерни дёрт-беш кунь корьмегени ичюн: «Не олды, къайда джоюлып кеткенлер?» – деп, къасевет этелер. Бираздан, дагъ тарафтан сес эшитиле. Бир сюрю адам, омузларында одун, къавехане янына келе.
Койлюлер ачкозьлерни зорнен таныгъанлар. Ачкозьлер одунларыны мухтаджларгъа даркъатып, къартнынъ янына баргъанлар.
– Къарт, сен бизни алдаттынъ, дагъ тёпесинде алтын ёкъ, – дейлер.
Къарт исе, оларгъа:
– Мен сизни алдатмадым. Бу дагънынъ тёпесинден бутюн Къырым корюне, сиз бу гузель манзараны корип, рухландынъыз, бу рух сизге кучь берди, юреклеринъиз мераметли олды, мухтаджларгъа ярдым эттинъиз, олар къуванып, сизни севдилер. Мына бу буюк байлыкътыр.
Бир къач вакъыттан сонъ койнинъ ады да денъишкен…
Шевкет Къайбулла