Къырымнынъ учь тарафы сув олгъаны ичюн онъа ярымада дейлер. Онынъ ялысы шаркъта (с востока) Азакъ денъизи, дженюп (с юга) ве гъарпта (с запада) Къара денъизге чыкъа.
Азакъ денъизи дюньяда энъ сайы (мелкий) денъиздир. Онынъ терен ери 13,5 метр. Амма мейданы аз дегиль – 37 600 км2. Денъизге эки буюк озен – Тан ве Кубан сувларыны акъыза ве онынъ тузларыны баягъы яза (разбавляет).
Язда онынъ сувлары пек къыза. Бойле сувда ювунмагъа пек хош (приятно). Къышта исе тузу аз олгъан сув бузлай. Де-нъизнинъ тек ортасы ачыкъ ола. Ялдагъан бузлар ялыгъа якъынлашкъанда ялыдаки бузларны тюрте, оларнен пекише ве 5-10 метр юксекликте буз дагълары яраталар.
Азакъ денъизининъ башкъа денъизлерден айыргъан бир чизгиси – мында артылув (прилив) ве тартылув (отлив) олмай.
Эвельде денъизде пек чокъ балыкъ ялдагъан, лякин инсанлар о балыкъларны джанаварджасына, эсапсыз туткъаны ичюн олар баягъы эксильди.
Бу денъизнинъ тюбюнде яткъан лай (грязь) фуртуна олгъанда котериле ве сувны буланчыкъ (мутный) эте. Бунъа бакъмадан, бойле сувда ювунмакъ файдалы сайыла.
Керич богъазы Азакъ денъизини Къара денъизнен багълай.
Къара денъиз эм буюкче – 422000 км2, эм терен – 2245 м. Дюньяда о киби башкъа денъиз ёкъ. Къара денъиз эки къат. Усттеки къатта (150-200 м) яшайыш къайнай (3770 чешит балыкъ ве сув айванлары). Ашагъыдаки къатта кукуртсувшедже (сероводород) эр шейни ольдюре. Бу эки къатлар къарышмай, олар арасында насылдыр зар (слой, плёнка) бар.
Лякин табиат афаты нетиджесинде бойле къаза ола биле. Меселя, 1927 сенеси сентябрьнинъ 11-ден 12-ге кечер геджеси Къырымда зельзеле (землетрясение)олды. Денъиздеки фуртунадан тюбюнден кукуртсувшедже котериле ве сувгъа ургъан яшындан янмагъа башлай. Халкъымызда: «Денъиз яна биле», – деген айтым бош ерде догъмагъан экен.
Къара денъизнинъ ады къайдан кельгени де але даа музакере олуна. Базылары, онынъ суву терен ерлерде пек къою мавы тюсте олгъаныны къайд этелер. Дигерлери, денъизде пек къоркъунчлы фуртуналар олгъаны ве чокъ гемилер баткъаны ичюн бойле ад берильген, деп айталар. Даа бирилери, денъиз тюбюнде эр шей къараргъаныны къайд этелер.
Бизим ана тилимизде къара сёзю тюсни бильдиргенинден гъайры – «къоджаман» (огромный), деген манададыр. Яни, Къара денъиз – къо-джаман денъиз демек.
Эски эфсанелерге коре, Къырым къадимий заманларда ада олгъан ве анда аджайип, табиатнынъ пек чокъ сырларыны бильген инсанлар яшагъанлар. Базы алимлер Къара денъизде эфсаневий Атлантиданы ерлештире.